सुशील अर्याल

युवाहरूको लागि नमुना बाख्रा गाउँ अभियान

नेपाल अब बन्नै पर्छ भन्ने कुरा केवल एउटा नारा मात्र होइन, यो हाम्रो राष्ट्र, नागरिक र भविष्यसँग जोडिएको यथार्थ आवश्यकता हो। दशकौँदेखि देशले राजनीतिक अस्थिरता, भ्रष्टाचार, अधुरा वाचा र सामाजिक अन्यायको बोझ बोक्दै यात्रा गरिरहेको छ। नागरिकहरूले पटक–पटक आशा गरेका छन्, आन्दोलनमा भाग लिएका छन् बलिदान दिएका छन्, तर अपेक्षित परिणाम अझै प्राप्त भएको छैन। लोकतन्त्र आए पनि जनताले जीवनस्तरमा सुधार महसुस गर्न सकेका छैनन्। संविधान बने पनि कार्यान्वयन कमजोर छ। सरकार फेरिए पनि नीति र कार्यक्रम स्थिर छैनन्। यी सबै परिस्थितिबाट जन्मिएको होआजको नयाँ पुस्ता अर्थात  Gen Z। पुस्ता ।

Gen Z को आवाज केवल असन्तुष्टि होइन, नयाँ भविष्यको चाहना हो। उनीहरूले देखाएका छन्, अब पुरानो ढर्राले अब काम गर्दैन। उनीहरूको आन्दोलन सत्ता वा नेताको मात्र आलोचना होइन, यो प्रणालीगत सुधार, पारदर्शिता, जवाफदेहिता र सामाजिक न्यायको खोज हो। यसलाई अस्थायी असन्तोष वा बाह्य दबाब भनेर बेवास्ता गर्नु अब सम्भव छैन। यो पुस्ता फरक छ विश्वसँग डिजिटल रूपमा जोडिएको, सीप र प्राविधिक ज्ञानमा सक्षम र भविष्यप्रति जिम्मेवार बन्न चाहने।

नेपालमा दशकौँको अस्थिरताले प्रशासनिक संयन्त्र कमजोर बनाएको छ। भ्रष्टाचार सामान्य भइसकेको छ, संस्थामा विश्वास घटेको छ, र राजनीतिक नेतृत्व व्यक्तिको महत्वाकांक्षामा सीमित भएको छ। पुनर्निर्माण भनेको केवल भवन वा सडक निर्माण होइन; यो मानसिकता, संस्थागत संस्कार र मूल्यहरूको पुनर्निर्माण पनि हो। शिक्षा प्रणालीलाई आलोचनात्मक सोच, सिर्जनात्मक क्षमता र अनुसन्धानमा आधारित बनाउनुपर्छ। स्वास्थ्य सेवामा सबै नागरिकले समान पहुँच पाउनुपर्छ। युवाले आफ्नै मातृभूमिमा भविष्य देख्ने रोजगारी सिर्जना गर्नुपर्नेछ। पुनर्निर्माणले भौतिक मात्र होइन, नैतिक र संस्थागत धरातललाई पनि सबल बनाउनुपर्छ।

Gen Z डिजिटल सीपमा दक्ष, सामाजिक सञ्जालमार्फत विश्वसँग संवाद गर्न सक्षम, पारदर्शिताको माग गर्ने र राजनीतिक भ्रममा अड्किन नचाहने पुस्ता हो। उनीहरूले प्रश्न गर्ने, चुनौती दिने, र परिवर्तन ल्याउने संस्कार विकास गरेका छन्। पुरानो पुस्ताले जनतालाई चुपचाप अनुयायी बनाउने ढर्रा अब टिक्ने छैन। Gen Z को चेतनाले पुराना राजनीतिक दललाई आफ्नो कार्यशैली, सोचाइ र नीतिमा पुनर्विचार गर्न बाध्य बनाएको छ। दलहरूले परिवर्तन आत्मसात गर्न सकेनन् भने नयाँ पुस्ताले पुरानो संरचना भत्काएर नयाँ संरचना खडा गर्नेछ।

आन्दोलन र बलिदानबाट जन्मिएका दलहरू अहिले सत्ता–सुविधामा सीमित छन्। नेताहरूले जनताको सपना भन्दा आफ्ना समूह र परिवारको स्वार्थलाई प्राथमिकता दिएका छन्। यसैले दलहरूको अस्तित्वमाथि प्रश्न उठिरहेको छ। पुनरावलोकन भनेको केवल आत्मालोचना होइन, नयाँ पुस्तालाई नेतृत्वमा ल्याउने, इमानदारीलाई केन्द्रमा राख्ने र जवाफदेही कार्यशैली अपनाउने प्रक्रिया हो। पुराना दलहरूले यो अवसर गुमाए भने नयाँ शक्ति स्वाभाविक रूपमा जन्मिन्छ। इतिहासले देखाएको छ, असफल संरचना भत्काएर नयाँ पुस्ताले नयाँ संरचना खडा गरेको छ, र नेपाल पनि यही बाटोमा अघि बढ्न सक्छ।

नेपालको ६५% भन्दा बढी जनसंख्या प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपमा कृषिमा निर्भर छ। तर कृषिको प्रणाली पुरानो छ, उत्पादन लागत उच्च छ, मूल्य श्रृंखला कमजोर छ, र किसान अझै बिचौलियामै पिसिएका छन्। आत्मनिर्भरता, रोजगारी सिर्जना र ग्रामीण जीवन सबल बनाउने आधार कृषि नै हो। आधुनिक प्रविधि, मेशिन प्रयोग, अनुसन्धान र स्मार्ट फार्मिङमार्फत उत्पादनशक्ति बढाउनुपर्छ। मूल्य अभिवृद्धि, प्रशोधन, प्याकेजिङ र ब्रान्डिङले किसानलाई सबल बनाउँछ। बजार पहुँच सुदृढ गरेर किसान–उपभोक्ता सम्बन्ध सिधा बनाउन आवश्यक छ।

Gen Z ले कृषिलाई नोकरी होइन, व्यवसायको रूपमा लिन प्रेरित गर्नुपर्छ। नमुना फार्म, सहकारी मोडल, उद्यमशीलता तालिम र डिजिटल मार्केटिङको प्रयोग गर्दा युवा कृषिमा आकर्षित हुन्छन्। यसले वैदेशिक रोजगारीको प्रवृत्तिलाई घटाउँछ र ग्रामीण अर्थतन्त्र सबल बनाउँछ। कृषिको रूपान्तरणले नेपाललाई आत्मनिर्भर, समृद्ध र रोजगारमुखी राष्ट्र बनाउन सहयोग पुर्‍याउँछ।

युवा पुस्ताले कृषिलाई केवल उत्पादनको स्रोतको रूपमा नभई नयाँ सोच र व्यवसायिक दृष्टिकोणले हेर्न थालेका छन्। Organic farming, hydroponics, livestock management र precision agriculture जस्ता प्रविधिहरूले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई सबल बनाउने क्षमता राख्छन्। सहकारी प्रणाली, उत्पादनको साझा मार्केटिङ, ब्रान्डिङ र प्याकेजिङ नवप्रवर्तनले किसानलाई प्रत्यक्ष बजारमा जोड्छ। यसरी उत्पादक र उपभोक्ता बीचको दूरी घट्दा किसानले आफ्ना उत्पादनको उचित मूल्य पाउँछन्।

कृषि आधुनिकीकरण मात्र पर्याप्त छैन। वित्तीय पहुँच, ऋण सुविधा, बीमा सेवा र कृषि विज्ञहरूको सहयोगले मात्र किसान सबल हुन्छ। गाउँगाउँमा तालिम केन्द्र, नमुना फार्म, ज्ञानकेन्द्र र स्मार्ट प्रविधि अपनाउने पहलले युवा कृषकलाई आत्मनिर्भर बनाउँछ। यसले ग्रामीण युवाको रोजगारी सिर्जना मात्र होइन, वैदेशिक रोजगारीको प्रवृत्तिलाई पनि कम गर्छ।

युवा Gen Z र पुराना पुस्ताबीचको सहकार्यले मात्र राष्ट्र निर्माणको बाटो सहज हुन्छ। पुराना पुस्ताले अनुभव र ज्ञान दिने, नयाँ पुस्ताले नवप्रवर्तन र प्रविधि–केन्द्रित सोच ल्याउने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ। यसरी मात्र राज्य, समाज र अर्थतन्त्र सबल बन्न सक्छ।

राजनीतिक, सामाजिक र आर्थिक रूपान्तरणसँगै शिक्षा र स्वास्थ्यमा सुधार अनिवार्य छ। Digital education, online learning platform, vocational training र skill-based courses युवालाई सक्षम बनाउँछन्। स्वास्थ्य प्रणालीमा accessibility, quality care, telemedicine र rural health outreach ले ग्रामीण जीवनस्तर सुधार गर्छ।

यात्रा र पर्यटन क्षेत्रमा पनि युवा सृजनशीलता, उद्यमशीलता र डिजिटल मार्केटिङले ग्रामीण अर्थतन्त्रलाई सुदृढ बनाउन सक्छ। गाउँगाउँमा होमस्टे, ट्रेकिङ, सांस्कृतिक पर्यटन र कृषि–पर्यटन जस्ता पहलहरूले रोजगारी सिर्जना गर्छन् र गाउँलाई समृद्ध बनाउँछन्।

त्यस्तै, ऊर्जा क्षेत्रमा decentralised renewable energy, micro-hydro, solar panel र wind energy को प्रयोगले ग्रामीण क्षेत्र आत्मनिर्भर हुन्छ। यसले ग्रामीण उद्योग, सिंचाइ र घरेलु प्रयोगमा सहुलियत दिन्छ।

कृषि, पर्यटन र ऊर्जा क्षेत्रमा युवा नेतृत्वको संलग्नता मात्र पर्याप्त छैन। महिला, अपांगता भएका व्यक्ति र अल्पसंख्यक समुदायलाई पनि सहभागी गराउनुपर्नेछ। समान अवसर र पहुँच सुनिश्चित नगरी समग्र राष्ट्र विकास सम्भव छैन।

शहर र गाउँमा युवामा उद्यमशील मानसिकता विकास गर्न प्रोत्साहन गर्नु आवश्यक छ। व्यवसायिक तालिम, incubator hubs, startup funding र mentorship programs ले युवालाई व्यवसायिक सोचका साथ सक्षम बनाउँछन्। यसरी सिर्जित रोजगारले ग्रामीण–शहरी पलायन कम गर्छ र गाउँमै अवसर सिर्जना हुन्छ।

सामाजिक रूपान्तरणमा युवाको भूमिका महत्वपूर्ण छ। सामाजिक न्याय, लैंगिक समानता, अल्पसंख्यक अधिकार र वातावरणीय चेतनालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। Gen Z को चेतना र डिजिटल पहुँचले यी मुद्दामा व्यापक जनचेतना फैलाउने क्षमता राख्छ।

शिक्षा प्रणालीमा creativity, critical thinking, research र problem-solving लाई प्राथमिकता दिनुपर्छ। केवल परीक्षा–केन्द्रित शिक्षा प्रणालीले राष्ट्रलाई वैज्ञानिक सोच र नवप्रवर्तनमा पछाडि राख्छ। Digital learning, e-library, online courses, R&D hubs र innovation labs ले युवालाई सक्षम बनाउँछन्।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि सुधार अनिवार्य छ। Rural health posts, telemedicine, mobile health units र preventive health awareness campaigns ले ग्रामीण स्वास्थ्यस्तर सुधार गर्छन्। स्वास्थ्य सेवामा समानता नभए देशको विकास अधुरो रहन्छ।

पर्यावरण संरक्षण र जलवायु परिवर्तनसँग जुध्न युवा नेतृत्व अत्यावश्यक छ। Afforestation programs, clean energy initiatives, waste management र sustainable agriculture ले प्राकृतिक स्रोत संरक्षण गर्छन्। यसले ग्रामीण अर्थतन्त्र र पर्यटनमा पनि सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

राजनीतिक स्थिरता, आर्थिक सबलता, सामाजिक न्याय र वातावरणीय सुरक्षा—यी चारवटै क्षेत्रलाई एकसाथ अघि बढाएर मात्र नेपाल स्थिर बन्न सक्छ। युवा पुस्ताको संलग्नता, डिजिटल दक्षता र नेतृत्व क्षमताले मात्र यो सम्भव छ।

नेपाल अब बन्नै पर्छ—यो केवल जिम्मेवारी होइन; नयाँ पुस्ताको सपना र पुरानो पुस्ताको ऋण पनि हो। पुनर्निर्माण, पुनरावलोकन र रूपान्तरणमार्फत मात्र हामीले आफ्नो राष्ट्रलाई भविष्यतर्फ अघि बढाउन सक्छौं। यही बाटोले मात्र नेपाललाई स्थिर, समृद्ध र न्यायपूर्ण राष्ट्र बनाउन सक्छ।